'Baseer regels op vertrouwen'

Scheidend Kamerlid Koser Kaya van D66 over compassie en consistentie

Het interview met Fatma Koser Kaya begint later dan ingepland en moet eerder eindigen. De belofte om achteraf informatie op te sturen, komt ze niet na. Maar bij de uitwerking van het interview blijkt dat ze in de beschikbare tijd ruim voldoende uitspraken heeft gedaan die relevant en authentiek zijn. Bovendien legt ze de vinger op een zere plek: "De regelgeving moet gebaseerd zijn op vertrouwen in plaats van wantrouwen."

Elke aflevering van dit blog begint met de vraag: welke 3 vragen uit de enquête spreken u professioneel het meest aan? Voor haar zijn dat:

• 7-Stel u moet leven van € 6,50 per dag. Hoe denkt u dan over de volgende stellingen? - als ik geen geld (meer) heb voor internet, daalt de kans om werk te vinden nog verder
• 10-Bent u het eens met deze stelling? De regels rond uitkeringen (zoals sollicitatieplicht) kosten wel tijd en geld, terwijl ze niets opleveren.
• 9-Welke consequenties zou een dagbudget van € 6,50 voor u hebben? - door de stress rond mijn inkomen krijg ik (lichte) psychische klachten
  

Budgetwinkels

"Internet is niet alleen nodig om werk te zoeken, ook om aanbiedingen te vinden. Wie in armoede leeft moet voortdurend prioriteiten stellen en veel informatie verzamelen. Ik ben voor de instelling van budgetwinkels waar je, net als bij de vroegere rechtswinkels, kunt vragen wat voor jouw situatie de beste keus is voor bijvoorbeeld een koelkast, zorgverzekering of internetverbinding. Veel regels rond armoede botsen met elkaar, dat komt onder meer omdat ze niet gebaseerd zijn op inleving en vertrouwen. Politici doen er goed aan zich af te vragen hoe ze zelf behandeld willen worden en hoe ze het zouden vinden om van het kastje naar de muur gestuurd te worden."

Pilots gestart

"Vaak weten we niet waar de regels op gebaseerd zijn. Zo hebben we wetten gemaakt voor schuldhulpverlening, zonder te weten wat de instroom en de uitstroom daarvan is. We weten dus ook niet of daar verbetering in gekomen is. Er gaat waarschijnlijk een bedrag rond van elf miljard per jaar, maar we weten nog niet of het geld voor het beleidsapparaat daarbij is inbegrepen. Volgens de Algemene Rekenkamer is het beleidsterrein een grote black box."

Inhouden op de uitkering

"Verder moet er sprake zijn van maatwerk, niet iedereen is of kan hetzelfde. Sommige werkzoekenden zijn zeer gemotiveerd en talentvol, dan moet er ruimte zijn voor autonomie. Wie een laag iq heeft en door de bomen het bos niet meer ziet moet ook geholpen worden. Bijvoorbeeld door de vaste lasten in te houden op de uitkering, de uitkeringsinstantie zorgt dan dat er op tijd wordt betaald. Gelukkig is de motie die ik daarover heb ingediend aangenomen." 

Daarnaast wordt aan geïnterviewden gevraagd welke vragen persoonlijk het meest aanspreken, waar zit een schrijnend verhaal? Voor Koser Kaya zijn dat:

• 2-Hoeveel hebt u in uw huishouden per dag vrij te besteden voor eten, kleding, sporten, hobby's, internet, reizen, medicijnen en het aflossen van (studie)schuld?
• 9-Welke consequenties zou een dagbudget van € 6,50 voor u hebben?.- schulden aangaan om lopende uitgaven te dekken
• een toe te voegen vraag: Vindt u dat de regels rond uitkering, werk en armoede elkaar tegenwerken, zeker als ze naar de letter worden toegepast?
  

Samenwerken

Als advocaat heeeft ze het voorbij zien komen: mensen die geen post meer openen tot er wordt aangebeld door de deurwaarder voor een ontruiming. “Dan zit je diep: eerst je schaamte overwinnen, je schroom om het probleem te onderkennen en van daaruit weer gaan bouwen aan oplossingen. Het is in ieders belang dat de overheid dit consistent ondersteunt. Helaas is mijn motie met het verzoek aan de regering om na te gaan waar beleid en wetgeving met elkaar botsen niet aangenomen. De rijksoverheid heeft het dus intern niet goed geregeld, terwijl we van woningcorporatie, belastingdienst en gemeente verwachten dat ze wel met elkaar samenwerken."

Capaciteiten

Als kind heeft Koser Kaya zelf ook armoede gekend. Toen ze nog klein was is haar vader overleden bij een verkeersongeluk, op weg naar zijn werk. "We hebben als gezin heel hard moeten werken - mijn moeder had zes kinderen, het zat ons niet mee. Toen ik nog op school zat ben ik gaan werken om voor inkomen te zorgen, ik heb de capaciteit gehad om dat te kunnen doen. Voor wie de capaciteit niet heeft moet het beleid een vangnet bieden, zodat niemand buiten zijn schuld in de financiële afgrond komt."

Bovenop komen

Ze kent een verhaal over een jonge moeder van 22 met een kindje van 3, ze wonen bij oma. De Belastingdienst int een schuld bij oma dan is er ineens geen geld meer. "Terwijl de moeder ontzettend haar best doet om er financieel bovenop te komen, kan het kind opeens niet meer naar school. De corporatie kan niet voor een woning zorgen, ze heeft dus geen vaste verblijfplaats en komt dus niet in aanmerking voor regelingen. Dan moet ze met haar studie stoppen, maar niemand wordt daar beter van. Het is een tijdelijk probleem, allerlei instanties zijn betrokken bij de oplossing, maar ze wachten op elkaar en er is geen regel die daarin voorziet."

Compassie

Het antwoord op de vraag Welke acties heeft u zelf ondernomen om armoede en de gevolgen daarvan te verzachten? is nog niet eerder in deze serie zo gemakkelijk geweest. Uit het voorgaande is voor de interviewer duidelijk dat Koser Kaya zich consequent en met compassie inzet. Bijvoorbeeld waar ze vaststelt dat de instanties zonder oog voor de mens opereren en de regels te strikt naleven. Ook uit de verhalen die ze vertelt blijkt dat ze het leed van nabij heeft gezien en goed heeft laten doordringen.

Schrik

En ook de cijfers bekijkt ze met gevoel en verstand: “Zo'n 544.000 huishoudens hebben problematische schulden en 614.000 worden aangemerkt als risicovol. In 2014 groeiden 421.000 kinderen op in een huishouden op met een laag inkomen. Armoede bij niet-westerse minderjarige kinderen is vier keer groter dan de onder autochtone kinderen in gezinnen met een laag inkomen opgroeiden. Ik schrik ervan en toch verbaast het me niet.”

Verder heeft ze een aantal moties ingediend, zoals voor de ondersteuning van lokale initiatieven voor schuldpreventie en het beter in kaart brengen van de effecten daarvan.